Có bao giờ bạn tự hỏi: Sau tất cả, điều gì còn lại khi một dân tộc đã bước qua những biến động của thời cuộc, đã băng qua những đỉnh cao kinh tế hay rơi vào vực sâu chiến tranh? Câu trả lời không nằm ở nhà máy, công trình, GDP hay những con số thống kê. Thứ còn lại – và chính là điều định hình tương lai – chính là Văn hóa.
1. Văn hóa là gì – nếu không phải là linh hồn sống của một dân tộc?
Văn hóa không phải là một khái niệm trừu tượng. Nó là hơi thở của đất nước. Là tinh thần sống còn của quốc gia. Nó nằm trong cách người mẹ dạy con giữ lễ nghĩa, trong ánh mắt của người già khi nghe một câu vọng cổ, trong hành động giản dị của người thanh niên cúi đầu chào tổ quốc qua nghi thức chào cờ. Văn hóa Việt không chỉ là áo dài, là trống hội làng hay lời ru dân gian – mà còn là bản lĩnh kiên cường, là sự lặng thầm hi sinh, là những "không khuất phục" trước thời gian và biến động.
Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nói: “Văn hóa soi đường cho quốc dân đi.” Ở đó, Người không chỉ nhấn mạnh vai trò chỉ dẫn của văn hóa, mà khẳng định: văn hóa là ánh sáng – ánh sáng của lý trí, của đạo đức, của khát vọng vươn lên.
2. Từ cái cuốc, cái áo đến đạo lý làm người – tất cả là văn hóa
Marx – Engels định nghĩa: Văn hóa là kết quả của lao động sáng tạo con người.
UNESCO nhấn mạnh: Văn hóa bao gồm cả vật chất, tinh thần, xúc cảm, tri thức và phương thức sống.
Với tôi – một nhà báo, một công dân, một người làm công tác lý luận – tôi thấy văn hóa trong từng nhịp sống, từng con chữ, từng quyết định đạo đức giữa vô vàn ngã rẽ đời người.
Văn hóa là khi bạn chọn trung thực thay vì giả tạo. Là khi bạn giữ một lời hứa dù chẳng ai nhắc nhở. Là khi bạn chào một người xa lạ bằng nụ cười. Đó không phải là tiểu tiết – mà là bản đồ định vị của một dân tộc.
3. Đảng ta: Văn hóa là gốc – là mục tiêu và động lực của phát triển
Từ Đề cương Văn hóa Việt Nam năm 1943, đến Nghị quyết 33-NQ/TW (2014) và đặc biệt là Văn kiện Đại hội XIII, Đảng Cộng sản Việt Nam khẳng định: Văn hóa phải đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị và xã hội. Đây không chỉ là một nhận thức – mà là cuộc cách mạng tư duy.
Tổng Bí thư Tô Lâm gần đây cũng nhấn mạnh: “Phát triển văn hóa và xây dựng con người Việt Nam có đủ phẩm chất, năng lực là điều kiện tiên quyết để phát triển bền vững.”
Đó là tầm nhìn chiến lược: Khi kinh tế là cơ bắp – thì văn hóa là trái tim. Khi kỹ thuật là công cụ – thì văn hóa là nhân cách điều hướng.
4. Hội nhập, công nghệ và văn hóa – cơ hội hay hố sâu?
Chúng ta đang sống giữa một thế giới siêu tốc – nơi dữ liệu di chuyển nhanh hơn lý trí, nơi giá trị sống có thể bị định nghĩa lại chỉ bởi một “trend”.
Khi TikTok, Facebook, YouTube định hình tư duy của thế hệ trẻ, câu hỏi đặt ra là: Văn hóa Việt Nam có còn giữ được bản sắc?
Câu trả lời: Có – nhưng không tự nhiên mà có.
Chúng ta cần xây dựng lại một "phòng tuyến mềm" bằng giá trị cốt lõi.
Cần "chuyển hóa" văn hóa dân tộc thành thứ vũ khí mềm mại nhưng bền bỉ để không bị đồng hóa giữa biển lớn hội nhập.
Cần truyền lại cho thế hệ trẻ niềm tự hào về tiếng Việt, về Hát Xoan, về Quan họ, về áo bà ba, về ý chí bất khuất của dân tộc đã làm nên Điện Biên, thống nhất đất nước và đi lên từ tro tàn chiến tranh.
5. Văn hóa không chỉ để lưu giữ – mà phải được sống, được vận hành, được đổi mới
Xây dựng con người Việt Nam toàn diện là nhiệm vụ cấp thiết.
Không thể chờ đợi người dân tự hình thành giá trị – khi xung quanh họ là sự xuống cấp đạo đức, là thực dụng, là nhiễu loạn thông tin.
Chúng ta cần một hệ giá trị được định hình rõ ràng, được dạy từ nhà trường, được thể hiện trong luật pháp, được lan tỏa bởi báo chí – và quan trọng nhất, được sống bằng gương mẫu từ người làm chính trị, cán bộ công quyền và từng người dân.
Hệ giá trị con người Việt Nam hôm nay cần nuôi dưỡng tám phẩm chất: Yêu nước – Đoàn kết – Tự cường – Nghĩa tình – Trung thực – Trách nhiệm – Kỷ cương – Sáng tạo.
6. Từ nhà báo – tôi đã sống cùng văn hóa, viết bằng văn hóa và tin vào văn hóa
Tôi không xem việc cầm bút là để kiếm sống – mà là để sống đúng.
Tôi tin: mỗi bài viết, mỗi tấm ảnh, mỗi buổi trò chuyện với nhân dân, doanh nghiệp, cán bộ đều là một cơ hội để gieo lại hạt mầm văn hóa. Khi xã hội có thể bị nhiễu vì tin giả, vì ngôn từ kích động – thì một bài viết đúng, có giá trị sẽ là ngọn đèn nhỏ trong đêm. Làm báo – là lan tỏa văn hóa sống tử tế.
7. Tư duy lại về phát triển: Hãy bắt đầu từ gốc – từ con người và văn hóa
Chúng ta không thể xây nhà cao nếu móng yếu. Không thể thành cường quốc nếu con người còn thiếu tự trọng, thiếu lòng tin, thiếu ý thức cộng đồng. Hãy bắt đầu từ trường học – dạy trẻ yêu lao động, trân trọng lời hứa.
Bắt đầu từ gia đình – nơi cha mẹ là tấm gương. Bắt đầu từ chính chúng ta – mỗi khi quyết định hành xử có văn hóa hay không.
8. Kết luận: Sống có văn hóa là sống cho mai sau
Tôi xin mượn lời của Edouard Herriot để kết thúc bài viết này: “Văn hóa là cái còn lại khi người ta đã quên tất cả, là cái vẫn thiếu khi người ta đã học tất cả.”
Thời gian có thể xóa mờ nhiều thứ. Nhưng nếu còn giữ được nền văn hóa vững vàng, ta vẫn còn có thể bắt đầu lại – mạnh mẽ hơn, đẹp đẽ hơn, nhân văn hơn.
Tác giả: Nhà báo Đỗ Văn Hiếu – Học viên lớp TC240, Học viện Cán bộ TP.HCM
Xem những bài viết liên quan